Documentaire: When Björk Met Attenborough

Documentaire: When Björk Met Attenborough

De titel is duidelijk: in de documentaire When Björk Met Attenborough ontmoet de IJslandse zangeres Björk de Britse bioloog/documentairemaker David Attenborough. In het Natural History Museum in Londen gaan de twee met elkaar in gesprek over muziek in de natuur en natuur in de muziek. En over hoe technologie gebruikt kan worden om te laten zien hoe natuur en muziek zich tot elkaar verhouden. Aanleiding voor de documentaire is Björks album Biophilia (2012), waarop natuur, muziek en technologie centraal staan. Wanneer twee beroemde en gerespecteerde figuren, die elkaar ook nog eens bewonderen, op een toplocatie een gesprek voeren moet dat wel vuurwerk opleveren toch?

Dat valt eerlijk gezegd wel mee. Vooral omdat het daadwerkelijke ontmoeting tussen de twee maar een klein deel van When Björk Met Attenborough inneemt, maar ook omdat de makers (zoals zo vaak bij televisieproducties) nauwelijks lang stil durven te blijven staan bij een onderwerp: alles moet kort aangestipt worden, zonder er echt diep op in te gaan. In die zin valt de documentaire wat tegen.

When Björk Met Attenborough werd uitgezonden op de Britse televisiezender Channel 4 en duurt een kleine 50 minuten. Inmiddels is de documentaire ook op dvd verkrijgbaar. Oorspronkelijk was het de bedoeling om een ‘making of’ te maken van Biophilia. Björks zevende studioalbum was, net als eerder Medúlla (2004), een ambitieus conceptalbum. Dit keer dus over natuur, muziek en technologie. Maar niet alleen thematisch was het ambitieus: er werden ook speciale muziekinstrumenten gebouwd en software ontwikkeld, en er kwam een bijbehorend onderwijsprogramma, om leerlingen op een nieuwe, andere manier muziek te laten beleven. Hoewel de ‘making of’-documentaire niet werd gerealiseerd, beslaan deze achtergronden toch een groot deel van de 50 minuten. Het is fascinerend om getuige te zijn van de uiteindelijke realisering van Björks veelomvattende ideeën. Vooral de zeer bijzondere – bizarre – instrumenten die werden gecreëerd zijn mooi om te zien, zoals de sharpsichord, een gigantische op zonne-energie aangedreven kruising tussen een harp en draaiorgel, de Tesla Coil, die geluid maakt met bliksemschichten, en de gravity harp, die op zwaartekracht werkt. Die laatste twee instrumenten gingen ook mee op tournee, en hadden een belangrijke plek op de podia. Bij deze concerten was Attenboroughs stem ook te horen, als aankondiger van de nummers.

Björk David Attenborough documentaire gravity harp Parijs
Twee ‘gravity harpen’ na afloop van het concert in Parijs, 24 februari 2013. Op de achtergrond de Tesla Coil. (foto: Emiel Efdée)

Wanneer Björk en Attenborough dan met elkaar in gesprek zijn is het vooral Attenborough die het woord voert. De bioloog, die wereldberoemd is geworden met zijn natuurdocumentaires, vertelt over het gebruik van zang bij vogels en apen, of patronen en structuren in de natuur, en over hoe we vergelijkbare fenomenen terugzien in muziek in het algemeen. Björk luistert vooral, en slaagt er niet altijd even goed in om duidelijk te maken op wat voor manier dit voor haar eigen muziek opgaat. Ze heeft al vaker aangegeven fan te zijn van Attenborough, en ze lijkt een groot deel van de tijd dan ook wat verlegen te zijn, en soms lijkt ze zich ook een beetje te generen, bijvoorbeeld als de inmiddels 88-jarige Attenborough stelt dat moderne muziek sterk seksueel gedreven is. Het is wel duidelijk dat ze elkaar erg mogen, en dat is vertederend om te zien.

Björk David Attenborough documentaire
Björk en Attenborough bewonderen kwarts.

Behalve de instrumentenbouwers, technici en softwareontwikkelaars komt nog een beroemde wetenschapper aan het woord: neuroloog Oliver Sacks. Hij vertelt hier vooral over de invloed van muziek op het menselijke brein, en welke effecten muziek kan hebben, bijvoorbeeld bij dementerende ouderen. Erg interessant, en een mooie toevoeging aan de documentaire. Van Sacks verscheen over dit onderwerp trouwens in 2007 het boek Musicophilia: Tales of Music and the Brain (ook in een Nederlandse vertaling verkrijgbaar).

Björk David Attenborough documentaire scharpsichord
Björk zingt ‘Sacrifice’ bij de sharpsichord.

When Björk Met Attenborough zit vol met schitterende opnamen uit de natuur (ik neem aan uit Attenboroughs documentaires) en animaties van het heelal. Het Natural History Museum is een bijzondere locatie met een enorme collectie fossielen, opgezette dieren en andere materialen, en IJsland blijft fraaie plaatjes opleveren. Mooie beelden, interessante sprekers en ideeën, goede muziek (uiteraard) en een bekende actrice (Tilda Swinton) die het commentaar verzorgt. Alle ingrediënten voor een geslaagde documentaire dus. Toch is When Björk Met Attenborough naar mijn menig slechts half geslaagd. Als de makers iets meer tijd hadden genomen om Björk aan het woord te laten, en niet alleen in het gesprek met Attenborough maar ook zodat zij meer kon vertellen over haar ideeën en het concept van Biophilia, was de documentaire beter in evenwicht geweest. When Björk Met Attenborough is informatief, ziet er mooi uit en klinkt erg goed, maar ik had graag van alles wat meer gehad. Maar wellicht ben ik ook iets te veel Björk-fan…

Reacties zijn gesloten.