De naam Erasmus is een ideaal marketinginstrument. Kijk naar Rotterdam: de stad verbindt zich veelvuldig en op allerlei manieren aan de beroemdste Rotterdammer aller tijden: humanist Desiderius Erasmus (1466-1536). Natuurlijk met de Erasmusbrug en de Erasmus Universiteit (met een Erasmus MC), maar er zijn bijvoorbeeld ook nog een gymnasium, een koeriersbedrijf en een eetcafé die zich vernoemd hebben naar de wijsgeer. Ook Gouda heeft een band met Erasmus. Want Erasmus mag dan geboren zijn in Rotterdam, zijn jeugd bracht hij door in Gouda. De stad heeft 2016 uitgeroepen tot Erasmusjaar, en Museum Gouda doet hier aan mee met de tentoonstelling Erasmus ‘Ik wijk voor niemand’. Tijd dus om als Rotterdammer naar Museum Gouda te gaan.

Inderdaad, Gouda heeft net zo’n band met Erasmus als Rotterdam. Als we kijken naar het aantal jaren dat Erasmus in Gouda doorbracht, is die band zelfs sterker, want hij heeft hier meerdere jeugdjaren gewoond. Volgens sommigen was Erasmus zelfs geboren in Gouda, maar deze claim wordt eigenlijk door niemand nog serieus genomen. Immers, Erasmus noemde zichzelf niet voor niets Desiderius Erasmus Roterodamus, waarmee hij benadrukte uit Rotterdam afkomstig te zijn.

De reden voor het uitroepen van 2016 tot Erasmusjaar door Gouda, en voor Museum Gouda om een tentoonstelling te starten is de vijfhonderdjarige verjaardag van Erasmus’ vertaling van het Nieuwe Testament. Niet voor iedereen de meest aansprekende gelegenheid zou je denken, maar Erasmus zelf zag zijn vertaling als zijn belangrijkste prestatie. Ook Rotterdam, en Basel, de plaats waar Erasmus in 1536 overleed, vieren 2016 als Erasmusjaar. Rotterdam omdat het in 2016 550 jaar geleden is dat Erasmus werd geboren. Hoewel 2016 dus een belangrijk jaar is, besteedt Museum Gouda zelf aan beide feiten eigenlijk opvallend weinig aandacht.

Museum Gouda ligt op een bijzonder mooie plek in het historische centrum van Gouda, dat sterk doet denken aan andere ‘Hollandse steden’ zoals Delft of Leiden. Een erg fraai stadhuis op een centraal marktplein en de grote Sint-Janskerk geven duidelijk de kern aan waaromheen in het verleden het Goudse leven draaide. Museum Gouda ligt pal achter de Sint-Jan, en is het voormalige Catherinagasthuis/ziekenhuis. Nadat het pand zijn oorspronkelijke functie verloor is het ingericht als museum. Daarmee is Museum Gouda vergelijkbaar met bijvoorbeeld het Prinsenhof (Delft) of De Lakenhal (Leiden), die eenzelfde soort voorgeschiedenis hebben. Ook wat betreft uitstraling doet Museum Gouda en die musea denken: er zijn talloze trapjes, nissen, zijkamers en drempels tussen de grote zalen. Niet heel praktisch voor de bezoeker die minder goed ter been is (net als in het Prinsenhof), maar wel erg sfeervol. Ik was in ieder geval onder de indruk van het pand van Museum Gouda, dat overigens twee ingangen heeft, waarbij je voor de ene ingang over een bruggetje en door een klein poortje moet. Leuk!

Eerlijk gezegd was ik wat minder onder de indruk van de Erasmustentoonstelling zelf, ‘Ik wijk voor niemand’, vernoemd naar Erasmus’ motto (‘cedo nulli’). In 2008-2009 was in het Rotterdamse museum Boijmans van Beuningen al een tentoonstelling over Erasmus geweest, met als titel Erasmus in beeld. Dit was ook ter gelegenheid van een vijfhonderdjarige verjaardag, toen van Lof der zotheid, zijn bekendste werk. In Boijmans waren originele portretten van de reislustige Rotterdammer te zien, net als enkele persoonlijke eigendommen, handschriften en oude drukken. Ook werden thema’s uit het denken van Erasmus (en zijn tijdgenoten) verbeeld via veel schilderijen, en dat was erg goed gedaan. Want hoe maak je een tentoonstelling over iemand die vooral bekend is om zijn ideeën?

Daar heeft Museum Gouda wel een beetje mee geworsteld lijkt het. De oplossing die Museum Gouda heeft gevonden is om het leven en werk van Erasmus niet zozeer te laten zien, als wel te laten horen. Herman Pleij, emeritus hoogleraar historische letterkunde, vertelt het verhaal van Erasmus, en dat doet hij op zijn bekende bevlogen manier. Maar liefst 19 audiofragmenten zijn er te beluisteren, in zes zalen. Om te luisteren moest je zo’n apparaatje aan je oor houden, dat je eerst richtte op een plaatje van Herman Pleij (!) aan de muur. Doordat er zoveel fragmenten waren, die ook nog eens best lang duurden, was je erg veel aan het luisteren. Te veel naar mijn idee. Gelukkig was het pand ook nog opgesierd met talloze citaten uit Erasmus’ werk. Zelfs in de toiletruimte viel niet te ontsnappen aan zijn wijsheden: ‘Niemand kan zijn ouders of zijn vaderland kiezen, maar iedereen kan zijn karakter en zijn manier van leven bepalen’, zo stond te lezen op een spiegel.

Daarnaast beschikte Museum Gouda over meerdere originele objecten om te laten zien, zoals de ring, een drinkbeker en een mes van Erasmus, naast enkele brieven en oude drukken. Altijd bijzonder om dergelijke spullen te kunnen bekijken en dichtbij Erasmus te komen, maar verder was er toch wat minder dan gehoopt. Een zaal was zelfs bijna helemaal leeg. Daar was de kaart van Europa op de vloer getekend, met de plaatsen aangegeven waar Erasmus allemaal was geweest, maar dat was het dan ook. Als je dan niet naar de audiofragmenten luisterde – waar ik op een gegeven moment geen zin meer in had – was je er snel doorheen. Dit klinkt wat kritisch, en misschien was ik ook wel verwend door de eerdere tentoonstelling in Boijmans. Ter illustratie: daar hingen dus de echte beroemde portretten, in Museum Gouda reproducties.

Wel heel goed gedaan vond ik de zeer gedetailleerde maquette van 16e-eeuws Gouda. Terwijl een film over Erasmus werd vertoond – vanzelfsprekend gepresenteerd door Herman Pleij – werden op de maquette lichteffecten geprojecteerd. Wanneer in de film het stadhuis ter sprake kwam, lichtte het stadhuis op de maquette op, net als het voormalige gasthuis, en dreigende kleuren gaven het gevaar van de pest aan als hierover werd gesproken. Dat was mooi gedaan.

De zaal waarin de boekencollectie van Erasmuskenner Hans Trapman (voormalig bijzonder hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit) stond uitgestald mag ook niet onvermeld blijven. Want naast de boeken was hier ook een film te zien, waarin acteur Waldemar Torenstra de (verloren gegane) oudejaarsrede van Willem van Oranje uit 1564 naspeelde/voordroeg. De rede is  gereconstrueerd (hoe dat precies kan werd niet uitgelegd) door Herman Pleij, die in de tekst diverse directe verwijzingen naar Erasmus terugzag. De zogenaamde Erasmustafel kon ik ook wel waarderen. Aan deze tafel zit iedere dag een tafelheer of –vrouw die ‘in de geest van Erasmus’ (hij schreef o.a. de Colloquia of Gesprekken) bezoekers uitnodigt voor een gesprek. Zo werd ik ook gevraagd om iets te vertellen over wat ik vond van de tentoonstelling en Erasmus.

Naast de Erasmustentoonstelling was de rest van Museum Gouda natuurlijk ook te bezoeken. In de Gasthuiskapel was (katholieke) religieuze kunst te zien die de Beeldenstorm ongeschonden had doorstaan, er waren schuttersstukken, er was een chirurgijnskamer en een apotheek (erg mooi), en een deel van het depot was toegankelijk gemaakt via tot op grote hoogte gevulde stellingen waar je tussendoor kon lopen. Wie durfde kon de kelder in om martelwerktuigen te bekijken, hoewel je daar niet echt van opknapte. Ook waren er meerdere zalen met schilderijen uit de 19e eeuw, en enkele zalen waren ingericht met bijzonder aardewerk. Af en toe kon je ook naar buiten kijken, met een aantrekkelijk uitzicht op de museumtuin en de Sint-Janskerk. De tentoonstelling viel me dan wat tegen, maar verder vond ik Museum Gouda heel geslaagd.

In de museumwinkel werden vanzelfsprekend diverse soorten Erasmusmerchandise verkocht, want ook Museum Gouda profiteert graag van Erasmus’ naamsbekendheid. Net als Rotterdam, dat dit jaar talloze activiteiten gaat organiseren rond Erasmus. Hij is zelfs tot icoon van de stad benoemd, met officieel comité dat zich hiervoor inzet. Hopelijk vergeten Rotterdam en het comité niet ook aandacht te besteden aan het denken van Erasmus, zodat hij meer is dan enkel de naamgever van het zoveelste bedrijf, gebouw of chocolaatje.