Afgelopen week heb ik dan eindelijk de film Michiel de Ruyter gezien. Dat had ik natuurlijk al veel eerder moeten doen. Want zo vaak worden er in Nederland geen historische films gemaakt, en zeker niet over de zeventiende eeuw. De Tweede Wereldoorlog, daar zijn genoeg films over, maar veel verder terug in de geschiedenis lijken Nederlandse filmmakers liever niet te gaan. En dat terwijl de zeventiende eeuw – de ‘Gouden Eeuw’! – toch zo’n tot de verbeelding sprekende eeuw is. Een periode van culture en economische bloei, van wetenschappelijke ontdekkingen, beroemde schilderkunst en enorme welvaart, maar ook van heel veel oorlogen en geweld. Met die oorlogen zit het wel goed in Michiel de Ruyter, want deze draait, zoals al uit de titel blijkt, om zeeheld admiraal Michiel de Ruyter (1607-1676). Hoe wordt de zeventiende eeuw in beeld gebracht, en is het een goede film?

Aan ambitie geen gebrek in Michiel de Ruyter. Regisseur Roel Reiné, die jaren in de V.S. werkte, heeft een avonturenfilm willen maken van internationale allure. Dat blijkt wel uit het aantal figuranten, de replica’s van historische schepen die werden ingezet, de vele computershots en ook de muziek, met een groot orkest dat aanzwelt op de juiste momenten en koorgezang voor extra drama. Ook wordt er veel gebruik gemaakt van slow motion om bepaalde shots extra aan te zetten. Maar bovenal zit de film vol met zeeslagen, niet vreemd als je bedenkt dat de film de periode bestrijkt waarin de Nederlandse Republiek onder meer in drie zeeoorlogen verwikkeld was met Engeland (ca. 1652-1674). Oorlogsgeweld genoeg dus in de film, maar eerlijk gezegd gaat dit na de zoveelste zeeslag (als ik goed heb opgelet zijn het er zes) wel een beetje vervelen. Ander geweld ontbreekt ook niet: de moord op de gebroeders De Witt (Johan en Cornelis) in het Rampjaar 1672, een van de zwartste bladzijden uit de Nederlandse geschiedenis, heeft ook een prominente plek gekregen. Vanwege deze gruwelijke gebeurtenis is er zowel een versie gemaakt voor 12+ als voor 16+. Die laatste versie heb ik gekeken, met de moord explicieter in beeld gebracht.

Michiel de Ruyter is niet opgezet als biografie. De film richt zich op een specifieke periode uit het leven van de admiraal, de periode 1653-1676, en kiest ervoor De Ruyter niet alleen als briljant strateeg neer te zetten, maar ook als degene die de verdeelde Republiek weet te verenigen. Want behalve de dreiging van de Engelsen zijn er ook binnenlandse tegenstellingen, tussen de aanhangers van het Oranjehuis en de medestanders van Johan de Witt – in de film ‘republikeinen’ genoemd. De Ruyter, gespeelde door Frank Lammers, heeft weinig op met politieke spelletjes en is het liefst bij zijn mannen op de vloot, of bij zijn gezin thuis. Dat zorgt voor spanning, maar gelukkig is zijn vrouw Anna, een mooie rol van Sanne Langelaar, vol begrip. Ondanks zijn afkeer van politiek raakt De Ruyter wel bevriend met raadpensionaris Johan de Witt (Barry Atsma) en diens broer Cornelis (Roeland Fernhout). Met de prins van Oranje, Willem III (Egbert-Jan Weeber) is De Ruyters relatie minder goed, net als met zijn concurrent, de jaloerse en opstandige Cornelis Tromp (Hajo Bruin), een overtuigd orangist.

Wie een beetje is ingevoerd in de zeventiende-eeuwse Nederlandse geschiedenis, en in het bijzonder die van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk komt veel bekende namen tegen. En er zitten mooie historische details in de film. Zo heeft Cornelis de Witt last van jicht, wordt ritmeester Buat onthoofd wegens verraad, is Johan de Witt behalve (een tikje arrogante) politicus ook bijzonder sterk in wiskunde (en weet hij veel van levensverzekeringen), wordt Willem III altijd vergezeld door zijn ‘favoriet’ Bentinck en ook de moeizame relatie tussen Willem III en zijn oom, de Engelse koning Karel II (Charles Dance uit Game of Thrones) wordt uitgediept. En dan is er nog de intrigant Kievit (Derek de Lint), een fanatiek orangist die veel invloed heeft op Willem III en samenzweert tegen De Witt. Grappig zijn de verwijzingen naar bekende schilderijen: het dienstmeisje van de familie De Ruyter poseert op een gegeven moment als Vermeers Melkmeisje, en de bijeenkomsten van de Staten-Generaal zijn overduidelijk gebaseerd op het schilderij van de Grote Vergadering (1651) in de Ridderzaal.

Tegelijkertijd zal de kenner van de periode ook veel dingen zien die niet kloppen. Willem III wordt bijvoorbeeld door de Staten-Generaal tot stadhouder benoemd, terwijl dat in werkelijkheid door ieder gewest afzonderlijk werd gedaan. De moord op de broers De Witt vindt in de film ’s avonds plaats, terwijl dit overdag was. Ook was Michiel de Ruyter, anders dan film suggereert, hier geen getuige van. De Waterlinie, de onderwaterzetting van het land in 1672 waardoor Holland beschermd bleef, was al in werking op het moment van de moord, en werd niet daarna pas door Willem III besloten zoals in de film. Admiraal Van Ghent (Tygo Gernandt) was anders dan de film doet geloven niet aanwezig bij de Slag bij Kijkduin (1673), omdat hij een jaar eerder al tijdens de Slag bij Solebay was gesneuveld. Engel, Michiel de Ruyters zoon, was niet zoals in de film thuis bij zijn (stief)moeder Anna, maar net als zijn vader op zee, waar hij vocht met de Engelsen (o.a. bij Kijkduin) en het schopte tot viceadmiraal. Johan Kievit, een regent uit Rotterdam, was inderdaad toegewijd aanhanger van de prins, en onderhandelde zelfs in het geheim met de Engelsen, maar hij was geen vertegenwoordiger in de Staten-Generaal. Sterker nog, een aantal jaren was hij niet eens in de Republiek, maar verbleef hij in Engeland, waar hij in 1666 naartoe was gevlucht omdat hij betrokken was bij de samenzwering van Buat. In 1672 keerde Kievit weer terug in de Republiek. Dat waren enkele van de zaken die mij opvielen (heb ik de dood van De Ruyter niet genoemd), en ongetwijfeld zal iemand met kennis van maritieme geschiedenis ook nog wel wat  op te merken hebben bij het type schepen, de manier waarop slag werd geleverd (waar zijn de branders!?) en de scheepstermen die gebruikt worden. ‘Hijs het spinnaker’ heb ik echt te vaak gehoord.

Nu zijn dergelijke historische ‘vrijheden’ niet zo erg voor dit type film. Het is tenslotte geen geschiedkundige studie, maar een film gericht op een groot publiek. En dat krijgt zo toch wel wat mee van een boeiende periode uit de Nederlandse geschiedenis. Meer storend vond ik dat nergens uit de film blijkt dat de gebeurtenissen zich afspelen over de een periode van bijna 25 jaar. Michiel de Ruyter, noch zijn vrouw en kinderen of andere personages, worden ook maar iets ouder in de film. Dat had toch wel duidelijk gemaakt kunnen worden. Ook zijn de personages wel erg modern in hun manier van praten en doen, en er is nauwelijks een plek voor religie. Johan de Witt is bijzonder vlot gebekt en extreem informeel, en het etentje in De Witts tuin met De Ruyter en zijn gezin als gasten, lijkt wel opgenomen in een moderne achtertuin – ieder moment verwacht je dat Johan even de spiesjes op de barbecue gaat omdraaien.
Ook de manier waarop Willem III wordt afgebeeld vind ik wat minder. De film zet sterk in op zijn vermeende homoseksualiteit, onder meer door de relatie met Bentinck te benadrukken, maar ook door hem voor te stellen als verwijfd: Willem draagt namelijk een pruik en doet aan ballet. Een gemiste kans, niet alleen omdat heel adellijk Europa in de zeventiende eeuw flink aan het dansen was, maar ook omdat bijvoorbeeld koning Lodewijk XIV van Frankrijk – Willems aartsvijand – op imponerende wijze ballet gebruikte als middel om zijn macht uit te drukken. De film Le roi danse (aanrader!) laat dit goed zien. Maar bovenal was Willem III militair, vanaf 1672 opperbevelhebber van leger en vloot, die constant oorlogen voerde, en dat zien we nergens terug.

Toch heb ik me zeker goed geamuseerd met Michiel de Ruyter. De film is grotendeels opgenomen op fraaie, bestaande locaties in Nederland (helaas dan weer niet bij de Gevangenpoort in Den Haag) en er zitten mooie scènes in. Bijvoorbeeld wanneer Anna de Ruyter vanaf de duinen naar de Slag bij Ter Heijde (1653) kijkt, of in 1673 vanaf het strand naar de Slag bij Kijkduin. Ook de bijzetting van De Ruyter in de Nieuwe Kerk is Amsterdam is mooi gefilmd, met de begrafenisstoet ook daadwerkelijk op de Dam voor het stadhuis. De Tocht naar Chatham (1667), waarbij een groot deel van de Engelse vloot werd vernietigd ontbreekt uiteraard ook niet, en dit is spannend om te zien. Leuk is hoe de mariniers, een recente ‘uitvinding’ van De Witt en De Ruyter, als een soort moderne ‘special forces’ onder leiding van Van Ghent aan land gaan om het vlaggenschip van de Engelsen, de Royal Charles, als trofee te veroveren. Nog altijd is de spiegelversiering van het schip in het Rijksmuseum te bewonderen.

Michiel de Ruyter is een ‘publieksfilm’, en dan mag er af en toe best wat creatiever omgesprongen worden met de historische feiten. Waarschijnlijk zal een groot deel van de kijkers ook zo naar deze film kijken: een moderne historische spektakelfilm vol special effects en wapengekletter, met een sympathiek neergezet hoofdpersoon, die het beste voor heeft met zijn vrouw, kinderen en zijn vaderland. Aan de wapperende driekleur , trots op de vrijheid en andere Nederlandse verworvenheden is dan ook geen gebrek, maar dat past goed in deze tijd van nationale onzekerheid. Michiel de Ruyter is in die zin dus ook een film van nu.