Bezoek aan Leipzig en het Deutsches Musikarchiv

Bezoek aan Leipzig en het Deutsches Musikarchiv

Begin november was ik voor enkele dagen in Leipzig. Samen met collega’s van Muziekweb bracht ik een bezoek aan het Deutsches Musikarchiv (DMA). Dit is het nationale muziekarchief van Duitsland, en een vergelijkbare instelling als Muziekweb. Het DMA heeft als doel alle muziek (cd’s, lp’s, enz.) die in Duitsland verschijnt te verzamelen, bewaren en ontsluiten. Dit is voor het DMA een wettelijke taak, een belangrijk verschil met Nederland. Het is ook een nationaal instituut, dat uitmaakt van de Deutsche Nationalbibliothek (DNB). Het DMA is onderdeel van de DNB-vestiging in Leipzig. Heel toepasselijk, want Leipzig is een zeer belangrijke stad in de (Duitse) muziekgeschiedenis. Talloze componisten woonden of werkten in Leipzig. Maar Leipzig is vooral bekend als de stad van Johan Sebastian Bach. De componist was meer dan 25 jaar actief in de stad. Reden genoeg dus om af te reizen naar Leipzig.

Leipzig Markt Altes Rathaus
De Markt en het Altes Rathaus, nu het stadshistorisch museum (foto: Rob Maas).

Hoe je ook naar Leipzig (in voormalig Oost-Duitsland) gaat – trein, vliegtuig of auto – het kost behoorlijk wat uren om er te komen. Maar wie zoals wij voor de hogesnelheidstrein kiest kan op comfortabele manier reizen. En zeker in deze herfstperiode lag het Duitse landschap er mooi bij. Met opvallend veel zonnepanelen en windmolens trouwens. Leipzig heeft een imponerend station, dat het grootste kopstation van Europa blijkt te zijn. Het zegt iets over de (vroegere) status van de stad. Voor de opkomst van Berlijn was Leipzig de belangrijkste culturele stad van Duitsland. Mede dankzij de universiteit, gesticht in 1409 en daarmee de op een na oudste van het land (alleen Heidelberg is ouder). De beroemdste oud-student is ongetwijfeld Goethe, die een mooi monument in het centrum heeft gekregen. Maar ook diverse leden van de Bachfamilie, Leibniz, Nietzsche, Wagner en, wat meer recent, Angela Merkel studeerden in Leipzig.

Leipzig Goethe Naschmarkt Alte Handelsbörse
Standbeeld van Goethe als student op de Naschmarkt. Op achtergrond de Alte Handelsbörse (beurs).

Dankzij die universiteit vestigden zich ook veel boekdrukkers en uitgevers in Leipzig, waarmee het de belangrijkste boekenstad van Duitsland was. In de twintigste eeuw veranderde dit. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de moderne Duitse geschiedenis, die getekend is door het naziregime, de Tweede Wereldoorlog en het daarop volgende communistische bewind van de DDR. Leipzig heeft lange tijd onder twee dictaturen geleefd, en dat heeft grote gevolgen gehad. Net als veel andere Duitse steden is Leipzig deels verwoest in WOII. Geallieerde bombardementen die met name vanaf december 1943 de stad troffen hebben veel van historisch Leipzig vernietigd. De uitgeverijen en boekcentra bleven niet gespaard, en ook de universiteit niet. Volgens Wikipedia was na WOII zestig procent van de universiteitsgebouwen verwoest, en zeventig procent van het boekenbezit verloren gegaan. In 1968 werden vervolgens het oude hoofdgebouw en de dertiende-eeuwse universiteitskerk opgeblazen om plaats te maken voor nieuwbouw in DDR-stijl.

Maar gelukkig heeft de stad zich wel hersteld. Het verzet tegen de DDR-regering begon in 1989 juist in Leipzig (vanuit de Nikolaikirche), en sinds de ‘Wende’ en Duitse hereniging is de stad er weer bovenop gekomen. Veel bedrijven (BMW, Porsche, DHL) hebben zich in en rondom Leipzig gevestigd, het centrum is gerestaureerd en opgeknapt en autovrij, wel zo fijn! En de lelijke DDR-architectuur van de universiteit heeft plaats gemaakt voor nieuwe gebouwen die verwijzen naar hun vroegere voorgangers. Leipzig is tegenwoordig een belangrijk toeristische trekpleister en staat bekend als ‘klein Berlijn’.

Veel toeristen komen ongetwijfeld af op het muziekhistorische belang van de stad. Behalve Bach hebben onder andere Wagner, Schumann, Mahler en Mendelssohn hun sporen in Leipzig achtergelaten. Maar het is vooral de stad van Bach. De componist werkte en woonde er van 1723 tot 1750. Hij was verbonden aan de Thomaskirche, waar hij ook begraven ligt. In de kerk worden nog altijd concerten gegeven. Op de dag van onze aankomst, 31 oktober, Reformationstag in Duitsland en een vrije dag, was er uitvoering van Mendelssohns Paulus. Wij hadden een kaartje, en het was heel bijzonder hierbij aanwezig te zijn. Tegenover de Thomaskirche zijn het Bach-Museum en het Bach-Archiv gevestigd, waar wij natuurlijk (geen dag zonder Bach!) zijn geweest. Door gehele stad heen is een route te volgen langs belangrijke plekken uit de muziekgeschiedenis van de stad, en van diverse componisten zijn voormalige woonhuizen te bezoeken.

Het Deutsches Musikarchiv is in Leipzig dus zeker op zijn plaats. In 2010 verhuisde het DMA vanuit Berlijn naar Leipzig, om in te trekken bij de nationale bibliotheek. Het is een van de twee vestigingen van de DNB, naast Frankfurt. Er zijn sindsdien diverse uitbreidingen gebouwd om ruimte te bieden aan alle boeken, tijdschriften, kranten, cd’s, lp’s en andere media die worden gecollectioneerd. Duitsland kent in tegenstelling tot Nederland een depotplicht. Dit betekent dat wettelijk is vastgelegd dat diverse media verplicht moeten worden gedoneerd aan de nationale bibliotheek. Ook muziek dus, waardoor muziek een volwaardig onderdeel is van de DNB. Een groot verschil met Nederland, waar diverse belangrijke muziekinstituten enkele jaren geleden werden wegbezuinigd en nog altijd worden bedreigd (zie dit recent verschenen boek). Bij ons bezoek aan de DNB/het DMA bleek uit alles wat een volwaardige rol muziek binnen het Duitse culturele erfgoed heeft. Dat was zeer inspirerend.

Leipzig Deutsche Nationalbibliothek Deutsches Musikarchiv
De ingang van de Deutsche Nationalbibliothek en twee niet toevallige voorbijgangers (foto: Rob Maas).

Deze website is verder niet de plek om in te gaan op de inhoud van ons bezoek. Maar na eerdere bezoeken aan de muziekafdelingen van de Bibliothèque nationale de France in Parijs en de British Library in Londen kan ik wel zeggen dat van deze ‘grote drie’ het Deutsches Musikarchiv het meeste indruk op mij heeft gemaakt. Ook dankzij de bijzonder hartelijke medewerkers. Helaas hadden niet meer tijd om nog meer van Leipzig te bekijken, hoewel ik nog wel het historisch museum heb kunnen bezoeken, gevestigd in het vroegere Rathaus. Ons verblijf beviel zeer goed, en ik hoop zeker nog een keer naar Leipzig heen te gaan. Is er dan niets op Leipzig aan te merken? Misschien dat ook in deze hippe stad de Duitse keuken in november vooral wild en rode kool voorschotelt. Maar dat maakte ons bezoek natuurlijk wel zo authentiek!

Reacties zijn gesloten.